آنتونی گائودی: معمار طبیعت
این مطلب در اولین شماره از دو ماهنامه طراحان ایده منتشر شده است.
مشکل بتوان هویت شهر بارسلون را مستقل از معمار مشهور کاتالونیایی‌اش در نظر گرفت. هویت بارسلون چنان با نام آنتونی گائودی درهم تنیده که کافیست تنها در چند خیابان شهر قدم بزنید تا سمبل کارهای وی را در تزئینات خانه‌ها و خیابان‌هایش بیابید. با اینکه 166 سال از تولد این معمار مشهور می‌گذرد، وقتی به آثار خلق شده او نگاه کنید، بلافاصله متوجه می‌شوید با طراحی روبرو هستید که ایده‌های خلاقانه‌اش در قرن گذشته، از انتظارات عصر حاضر هم فراتر می‌روند.
آنتونی گائودی که گویی با طراحی‌های منحصربه‌فردش از آینده می‌آید، سبک خاصی را در آثار خود دنبال می‌کند که برگرفته از عشق به طبیعت، پویایی و عرفان ذهنی اوست. ویژگی آثار وی، تلفیق رنگ و نور با زوایای مختلف از عناصر طبیعت اعم از گیاهان و جانوران جنگل و دریاست. وی در تعاریف جدیدی که در معماری‌اش ارائه میدهد، تعاریف قدیم از هر سازه را به چالش می‌کشد. برای بررسی این ایده‌ها، «کاسا میلا» – که موفق‌ترین اثر غیرمذهبی او به شمار می‌رود – را انتخاب کرده‌ایم.
کاسا میلا، که در خیابان گراسیا واقع شده، در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. گائودی در پنجاه و چهار سالگی و در اوج شهرت حرفه‌ای خود سفارش ساخت این بنا را از خانم و آقای میلا گرفت. اجرای این پروژه به سال‌های 1906 تا 1912 میلادی بازمی‌گردد. خانواده میلا، خانه‌ای می‌خواستند که قدرت و شکوه بیشتری از سایر منازل بارسلون داشته و شامل چندین آپارتمان باشد که بتوانند آنها را اجاره بدهند. گرچه طرح اولیه بنا موجب ترس و یاس خانواده میلا شد اما با وجود محدودیت‌های مالی و زمانی تحمیل شده به پروژه، گائودی توانست طرح خود را پیش ببرد. نام دیگر این بنا "لاپدررا" و به معنی معدن سنگ است. این نام را به جهت شباهت نمای خشن بنا به یک معدن روباز کسب کرده است. گائودی خود، نمای آن را به «لایه‌ای از سنگ که گل‌ها و گیاهان روندهٔ بالکن‌هایش به آن غنا بخشیده‌اند و همواره رنگ آن را تغییر می‌دهند» تشبیه کرده است.
فضاهای داخلی بنا دارای حرکاتی متوازن و فرورفتگی‌هایی است که احساس زندگی و پویایی را بدون واسطه به بیننده القا می‌کنند. طرح کلی آن به شکل یک "8" نامتقارن است. خطوط نمای ساختمان به شکل منحنی و نرده‌های بالکن فلزی و مانند گیاهان استوایی پیچ و تاب دارند. طبقات مختلف شامل: زیرزمین (پارکینگ)، طبقه همکف با دو حیاط نورگیر داخلی (پاسیو) یکی به شکل دایره و دیگری به شکل بیضی، یک نیم طبقه، طبقه اصلی (آپارتمان محل سکونت خانواده میلا)، چهار طبقه فوقانی مشتمل بر بیش از 20 آپارتمان و طبقه آخر که اصطلاحا زیرشیروانی نامیده می شود. به هر گوشه‌ای نگاه کنید، رقص و چرخش هنرمندانه سنگ و چوب و آجر را درخواهید یافت. این ادراک آنی از تفاوت در شیوه طراحی، در همان بدو ورود به ساختمان و با یک نگاه مختصر به طبقات بالاتر از میان پاسیو، نیز کاملا مشهود است. در بی‌نظمی ظاهری بصری، یک نظم خاص به چشم می‌خورد که عامل اصلی تفاوت و خلاقیت به کار رفته در کاسا میلا است.
برای درک بهتر این ایده‌های متفاوت، بهتر است کمی موشکافانه‌تر به طراحی قسمتهای مختلف بپردازیم:
نمای ساختمان
اصولا کاسا میلا توسط نمای سنگی خود هویت پیدا می‌کند و از دو جهت حائز اهمیت است: در درجه اول نما با ساختار داخلی هر طبقه ارتباط دارد؛ گائودی با قرار دادن وزن اصلی بنا بر روی ستون‌ها، عملا دیوارها را به عناصر تزئینی تبدیل کرده و به صاحبان آن اجازه میدهد بدون نگرانی بابت تاثیر مخرب تغییرات بر تمام بنا، طراحی داخلی خانه را اصلاح کنند. در درجه بعدی این ساختار نما، موجب رسیدن نور کافی به قسمتهای مختلف بنا می‌شود.
در ورودی اصلی
در بزرگ ورودی کاسا میلا سه تکه طراحی شده است. در سمت راست برای ورودی اشخاص و به سمت آسانسورهاست. در بزرگ وسط برای ورود اتومبیل‌ها و در سمت چپ برای جابجایی و تهویه هوا تعبیه شده است. به طور کلی گائودی در تمام طراحی‌هایش، به استفاده از نور و هوا اعتقاد راسخ دارد.
رمپ و پارکینگ زیرزمینی
کاسا میلا در سال 1912 افتتاح شد. طراحی رمپ و پارکینگ زیرزمینی اگرچه برای زندگی مدرن امروز با حجم وسیع استفاده از خودرو شخصی و ترافیک رایج در رانندگی و پارک وسائل نقلیه در شهرهای بزرگ یک نیاز ابتدایی تلقی می‌شود اما پیش‌بینی چنین نیازی در یک قرن پیش، بینشی فراتر از زمان می‌طلبد.
طراحی داخلی
قسمتهای مختلف آپارتمان‌ها، گرداگرد فضای پاسیو جای گرفتهاند. گائودی با این تدبیر، مخاطب اثرش را مجبور می‌کند تا دور پاسیو را برای رسیدن به مقصد خود بچرخد و پویایی بنا را کاملا درک کند. گائودی از این اجبار در جای دیگری نیز به طور عامدانه بهره می‌برد: وی برای آشنایی و ایجاد ارتباط بین ساکنان ساختمان، مسیر دسترسی به آسانسور برای طبقات مختلف را طوری طراحی کرده که افراد در حین رفت و آمد در مسیر و پاگرد بین طبقات، یکدیگر را ملاقات کرده و با هم آشنا شوند.
وجود دو پاسیو نورگیر و تعداد زیادی پنجره، در کنار طراحی ویژه نما، سبب شده تا تمام قسمتهای ساختمان در بخشی از روز نور خورشید را در خود احساس کنند و به همین دلیل، مَثَل شاعرانه‌ای رایج شده که می‌گوید در کاسا میلا، خورشید زندگی می‌کند! می‌توان از منظر دیگری نیز به موضوع نگاه کرد: چنین ایده‌ای برای به کارگیری هرچه بیشتر نور خورشید تاثیر حداکثری در کاربرد حداقلی الکتریسیته برای روشنایی ساختمان دارد وگائودی گام بزرگی در ذخیره انرژی کاسا میلا برداشته است.
این خلاقیت و ایده‌پردازی در طراحی عناصر جزئی آپارتمان‌ها نیز مشهود است: بر روی در ورودی آپارتمان‌ها، دریچه‌ای تعبیه شده با روکش فلزی که به افراد داخل آپارتمان اجازه میدهد بدون خطر از هویت شخص پشت در اطمینان حاصل کنند. در زندگی مدرن امروز، چشمی‌های در یا آیفون‌های تصویری دقیقا همین نقش را ایفا می‌کنند. دستگیره درها نیز منطبق بر شکل انگشتان دست و برای استفاده راحت ایجاد شده‌اند. مبلمان چوبی نیز متناسب با فیزیولوژی بدن طراحی شده‌اند. گائودی در بهینه‌سازی فضا نیز تا آنجا پیش می‌رود که در اتاق‌های رو به سالن را کشویی ابداع کند وبا پنهان کردن درها داخل دیوار کناری، فضایی بزرگ و بدون حائل را به وجود بیاورد.
بالاترین طبقه بنا
طبقه آخر، که اصطلاحا زیرشیروانی نامیده می‌شود، یک فضای عایق برای ساختمان بوده و و به عنوان رختشویخانه کاربرد داشته است. نکته جذاب این طبقه، طراحی چوبی سقف سالن است که شبیه ستون فقرات و دنده‌های یک جانور بزرگ طراحی شده است. این طبقه، در حال حاضر تبدیل به نمایشگاهی از ماکت‌ها، قالب‌ها و ایده‌های طراحی کاسا میلاست.
پشت بام
آخرین قسمت و شاید جذاب‌ترین قسمت بنا، پشت بام مواج و غیر هم‌سطح کاسا میلاست. ذهن خلاق گائودی، با طراحی 28 دودکش منحصربه‌فرد که شبیه کلاه‌خود سربازان طراحی شده‌اند، در کنار ورودی راه‌پله‌ها که همچون تزئینات پارک گوئی با تکه‌های سرامیک شکل گرفتهاند، از یک فضای بلااستفاده، یک اثر هنری آفریده‌اند؛ فضا به قدری چشمگیر و رمزآلود است که شاعر کاتالانی، Pere Gimferrer ، این بام را، باغ جنگجویان لقب داده است.
فرشته درخشش
برای بازدید مجازی از این اثر معماری، سایت رسمی کاسا میلا را ببینید.
پینوشت: تصاویری از کاسا میلا در دومین سفرنامه شهر بارسلونا قرار دارد.